Tìm hiểu chi tiết quy trình sản xuất ấm tử sa

Có rất nhiều người sở hữu, sưu tầm, sử dụng ấm trà đất cát tím nhưng lại không hiểu vì sao ấm lại có giá trị lớn như vậy, nhất là những người mới chập chững bước vào cái thú vui chơi ấm. Muốn vậy bạn cần hiểu được quy trình sản xuất ấm tử sa nghiêm ngặt như thế nào mới có thể thấy yêu, trân quý chiếc ấm của mình. Tiếp nối câu chuyện “ Ấm tử sa - Những điều bạn chưa biết” phần I, phần II, trong phần III này Trà Công Phu xin tỏ đôi điều tới quý trà nhân

Về nguyên liệu đất tử sa - Chất đất cát tím tuyệt diệu 

Trong bài viết về “ Chất liệu đất làm nên ấm tử sa vang danh”, chúng tôi cũng sơ lược về loại đất tuyệt diệu này. Đất tử sa - đất cát tím là một dạng đất được nằm sâu dưới 100m tại Nghi Hưng. Đây là loại đất có màu sắc tự nhiên vô cùng phong phú. Nó có thể biến hóa từ màu đỏ tươi sang đỏ rượu, màu tím đen trầm và thanh lịch, màu vàng nâu như quả lê với những đốm mờ trên mặt, màu xanh tối của lá sen mùa hè. Chính vì vậy người ta còn gọi đất cát tím là đất ngũ sắc. Cho đến nay người ta vẫn chưa có thể lý giải hết về sự chuyển hóa diệu kỳ của màu sắc khác nhau của đất tử sa. Có thể là do các nguyên tố khoáng có trong đất, cũng có thể do nhiệt độ nung khác nhau hay cũng có thể là do vị trí môi trường nung khác nhau trong lò.

Đất tử sa có sự chuyển hóa kỳ diệu về màu sắc 

Giai đoạn khai thác, luyện đất tử sa

Khai thác đất cát tím là giai đoạn đầu tiên trong sản xuất ấm tử sa. Có hai loại khai thác lộ thiên ( đối với những mỏ khoáng nằm bên trên) và khai thác đào sâu hay còn gọi là hầm tối ( đối với những mỏ nằm sâu dưới lòng đất từ hơn 100m trở lên).

Khai thác đất tử sa lộ thiên

Nguyên liệu thô đất tử sa dạng đá khối nằm ở giữa lớp bùn Jia trong dãy núi Hoàng Long. Đất cần được phân loại, nghiền, sàng, lọc sau đó trộn với nước, khử nước và chờ kết tủa. Một số quy trình khác như búa, pha hạt khoáng, chờ xử lý giúp làm mịn đất, tăng độ dẻo cho đất. Đây được gọi là luyện đất. Giai đoạn này có thể mất hàng tháng, thậm chí là mất nhiều thập kỷ mới có thể tạo ra khối đất tử sa chất lượng. 

Xem thêm:  “Công đoạn khai thác và chế tác ấm tử sa Nghi Hưng”.


 

Đất tử sa khai thác được là dạng đá 

Về quá trình luyện đất, pha hạt cần tuân theo những yêu cầu nghiêm ngặt. Tỷ lệ đất cát tím sẽ là không giống nhau. Có câu nói: “ Lấy và dùng, mỗi người một phương pháp riêng, bí quyết không ai truyền dạy”. Do vậy mặc dù kiểu dáng, màu sắc ấm có giống nhau nhưng thực chất cấu tạo đất tử sa giữa các ấm đó lại khác nhau.

Quy trình sản xuất ấm tử sa - Giai đoạn nặn ấm

Quy trình làm ấm tử sa chủ yếu dựa trên phương pháp “ kéo thân” hoặc “ khảm miếng đất” chủ yếu là kéo và đúc lỗ hình trụ thân.  Phương pháp khảm miếng bùn phần lớn được sử dụng để làm ấm hình  hoa và viên gân. Tạo hình bằng cách đúc lỗ hình trụ thân hoặc chèn các mảnh bùn là kỹ thuật độc đáo của nghề thủ công gốm cát tím. Có ít nhất 12 quy trình để người nghệ nhân có thể nặn ra một chiếc ấm hoàn chỉnh. Cụ thể:

Đập - Dính đất

Nén đất tạo dải đất là giai đoạn đầu tiên để làm ra chiếc ấm tử sa. Người nghệ nhân cần phải đập đều tay, nhịp nhàng để dải thân ấm được đều nhau, không có chỗ dày chỗ mỏng, không có những vết đất lổn nhổn trên vân. Kích thước, kiểu dáng, chiều dài của dài đất được đập tùy thuộc vào dáng ấm mà người nghệ nhân lựa chọn

Đập - Dính đất là giai đoạn đầu tiên trong quy trình sản xuất ấm tử sa

Nghệ nhân cắt dải đất theo dáng ấm muốn làm

Tạo dáng ấm

Ấm tử sa có 3 dạng: tròn và vuông, gân và hoa. Đối với mỗi dáng ấm khác nhau sẽ có phương pháp tạo dáng ấm khác nhau. Người ta sử dụng phương pháp đúc lỗ hình trụ thân cho ấm tròn, luồn ghép thân cho ấm vuông, dập thân và ghép thân cho ấm dạng gân. Riêng đối với ấm dạng hoa sẽ có phương pháp tạo hình phức tạp nhất. Đó là sự kết hợp giữa nhiều cách làm: tạo hình đúc lỗ hình trụ thân và tạo hình ống chèn thân; kỹ thuật điêu khắc và đắp nổi.

Phương pháp đục ghép lỗ tự thân hình trụ để tạo dáng ấm

Ghép đáy và nắp miệng

Khi đập tạo miếng tròn vừa với kích thước của thân thì bắt đầu bôi một vòng bùn mỡ lên mép miệng, đặt màng âm lên đó, dùng dao cạo sạch bùn mỡ thừa, và sau đó dùng phách gỗ đập ra khu vực xung quanh cho vững chắc đáy nồi là xong. Lật ngược miệng ấm và đóng miệng lại theo cách đập vừa rồi, khi kích cỡ đạt yêu cầu thì dán miếng đầy lên đó và tỉa thành hình, làm theo cách này thì thân ấm hình cầu, bụng phình to và tròn. bụng đã sẵn sàng. 


 

Nghệ nhân ghép đáy và miệng cho ấm

Đối với dáng ấm hình vuông cũng dùng cách gõ tương tự để gắn các mảnh âm và đầy vào mặt trên và mặt dưới của nồi. Thân ấm vuông được làm bằng nhiều mảnh đất sét ghép nên sau khi ghép xong toàn bộ thân ấm cần được vuốt lại để thân nồi thẳng đứng, không bị cấn.

Tạo nắp giả trên 

Một miếng nắp giả hình tròn được nghệ nhân đặt ghép lên trên miệng ấm nhờ dải bùn mỡ. Sau đó dùng dao gõ chặt, cắt tỉa phù hợp để giữ cho hình dáng chậu được trang nghiêm và thẳng.

Tạo đáy giả dưới

Tương tự cách làm tạo nắp giả trên, tạo đáy giả dưới cũng được làm giống vậy. 

Luồn chỉ làm miệng

Bôi bùn mỡ lên miệng và đáy thùng của thân ấm, dán sợi chỉ (bùn nhỏ và mỏng) đã chuẩn bị sẵn lên đó rồi cắt và cạo. tạo độ rộng theo ý muốn.

 

Nghệ nhân tạo vòi - nắp - quai ấm

Làm vòi

Lấy một ít đất và dùng tay xoa qua lại để tạo thành một đầu lớn và một đầu nhỏ, đồng thời dùng dao nhọn đâm vào giữa tạo lỗ.  Phần bên trong vòi được tỉa cho thật mịn để nước chảy ra.  Trong quá trình chế tác, dải đất sẽ được uốn thành nhiều vòi cong theo hình dạng ấm cụ thể.

Phương pháp làm vòi vuông tương tự như làm thân ấm được đập thành các mảnh bùn bằng phương pháp đúc trong, các mảnh đất có độ dày đến mỏng, mặt dày là đầu dưới của vòi. Sử dụng Khuôn tạo sẵn. Dán các miếng lên miếng đất sét, dùng dao cắt ra số miếng tương ứng theo một góc nhất định, kết hợp với bùn mỡ, dùng dao tỉa cho thẳng và mịn.

Làm quai ấm

Sử dụng một chút đất lăn nhẹ thành que hình tròn, vuông tùy thuộc theo dáng ấm,  cắt xiên hai đầu rồi uốn thành hình theo yêu cầu của tay cầm.

Làm nắp ấm 

Ghép dải đất hình chữ nhật xung quanh miếng đất tròn vừa với miệng ấm, bôi bùn mỡ vào mép nắp, dựng dải đất đã chuẩn bị sẵn, tạo thành hình tròn và dùng dao để cắt bỏ phần thừa. Dải đất được dán lại này chính là lợi ấm. Sau đó tạo núm ấm theo hình mong muốn và dán vào giữa nắp đã tạo. Cuối cùng , cắt tỉa hình thức của nắp và sử dụng một ống đồng để luồn một lỗ nhỏ giúp thoát khí giữa núm và nắp.

Lắp ghép vòi - quai ấm

Tạo một lỗ ( nhiều lỗ tùy vào kiểu dáng lọc hoa mai, hình cầu)  thích hợp ở nơi lắp vòi và tay cầm trên thân ấm. Bôi bùn mỡ, cho vào, xén và san phẳng. Cần lưu ý rằng vòi và tay cầm của ấm, núm ấm  phải nằm trên cùng một đường đối xứng hai bên thân nồi và không được để lệch.

 

Nghệ nhân lắp ghép vòi - quai ấm, tạo miệng và làm mịn ấm

Tạo miệng ấm

Sau khi hoàn thành quá trình tạo nắp ở trên, có thể tạo miệng ấm. Tức là dùng dao tạo một hình tròn có kích thước phù hợp trên miệng ấm, dùng dao để lấy mảnh miệng đã vẽ ra.Cuối dùng dao cạo phần miệng bên trong để tránh trường hợp nắp bị rơi.

Làm mịn và đóng triện

Trong số những công cụ bằng cát màu tím, có một công cụ độc đáo là “Minh kim”, được làm bằng sừng. Người nghệ nhân cầm cây kim sáng trong tay phải để xén bề mặt cát tím và ấn vùng nhô cao xuống. Bên trong ấm tử sa có chứa những hạt cát có độ dày mỏng khác nhau, do đó những hạt cát thô và mịn trên bề mặt thân ấm cũng có thể ép vào bên trong thân ấm. Dù nhìn thấy cát nhưng bề mặt của chiếc ấm trà bằng đất sét tím vẫn  mịn, phẳng, tinh xảo và không dính dầu. Việc cạo và chỉnh sửa tinh vi có thể làm cho hình dạng của bình cứng cáp hơn, đường nét rõ ràng và tươm tất, kết cấu của gân và hoa văn rõ ràng. Cuối cùng người nghệ nhân sẽ đóng triện xuống dưới đáy ấm.  Nhiều kiệt tác được lưu truyền ngày nay có bề mặt nhẵn, màu sắc trầm và ổn định, điều này cho thấy các bậc thầy đã dành nhiều tâm huyết cho việc hoàn thiện.

Định hình, phơi khô chờ nung

Ấm trà tử sa phơi khô định hình trước khi đem ấm đi nung. Ấm trà cần được phơi trong bóng râm từ 2 - 3 ngày mới có thể đem đi nung. Trong trường hợp thời tiết mưa, khí hậu ẩm ướt thời gian này sẽ được kéo dài hơn. 

Xem thêm video: Các Công đoạn làm chiếc ấm tử sa

Nung ấm

Lò nung ấm Càn Long truyền thống

Đây là giai đoạn cuối cùng của quy trình sản xuất ấm tử sa, là chìa khóa then chốt cho việc thành phẩm có phản ánh đúng sự sáng tạo của người nghệ nhân hay không. Tùy thuộc vào loại đất tạo nên ấm mà lựa chọn loại lò cũng như nhiệt độ nung cho phù hợp. Tác giả cần phải nắm rõ được đặc điểm của đất, tỷ lệ co ngót, màu sắc của đất trong quá trình nung mới có thể tạo ra tác phẩm ưng ý. Thông thường nhiệt độ nung của ấm đất tử sa vào khoảng 1050 - 1280 độ C. 

Quy trình sản xuất ấm tử sa đòi hỏi người nghệ nhân cần theo tuân thủ theo những yêu cầu vô cùng nghiêm ngặt. Đây cũng lý giải vì sao mà mỗi tác phẩm ấm đất tử sa lại có giá trị cao, hiếm có và được nhiều người mơ ước đến vậy. 

Tại Trà Công Phu quý trà nhân có thể sưu tầm cho mình những ấm trà tử sa ưng ý nhất, thưởng ngoạn những chén trà thơm ngon và sưu tầm trà cụ thiết yếu tại 91 Nguyễn Tuân - Thanh Xuân - Hà Nội nơi được giới sành trà ưa chuộng.

Thông tin chi tiết mời quý trà nhân liên hệ qua Hotline: 0969 781 500 

Xem thêm: 

+ Cách chọn ấm tử sa sao cho đúng

+ Hướng dẫn cách khai ấm tử sa sau khi mua
+ Bàn pha trà điện kiểm soát nhiệt độ pha

+ Những loại trà thượng hạng giành cho người sành trà. 

+ Những trà cụ cần có trên bàn trà

+ Công cụ chế tác ấm tử sa ( Ấm tử sa - Những điều bạn chưa biết phần 1 )

+ Lò nung ấm tử sa ( Ấm tủ sa - Những điều bạn chưa biết phần 2)

+ Khám phá nghệ thuật trang trí ấm tử sa ( phần 1)

+ Khám phá nghệ thuật trang trí ấm tử sa ( phần 2)